پیش از كشف لیزر به معنای امروزی، * در سال 1960 ، مفهوم آن به عنوان «اشعه مرگ» برای خوانندگان داستان های علمی آشنا بود.
هنوز هم خیلی ها همین تصور را دارند، اما امروزه لیزر كاربرد های فراوانی دارد و به صورت ابزارهای متداول در مغازه‌ها، ادارات، كارخانه ها و حتی در خانه‌ها استفاده می شود.
اگر بخواهیم ساده بیان کنیم، لیزر را می توان منبعی از نور یا انرژی تابشی توصیف كرد. اما لیزر ویژگی های بسیاری دارد كه آن را از دیگر منابع نور مانند خورشید یا چراغ برق متمایز می كند. دستگاه های لیزر به شكل‌ها و اندازه‌های متفاوتی ساخته شده اند.
آنها ممكن است كوچکتر از یك نقطه یا آن قدر بزرگ باشند كه برای جا دادنشان به یك ساختمان نیاز باشد. اما با این وجود همه آنها بر یك اساس كار می كنند.
تابش نور به دو طیف مرئی و نامرئی تقسیم می شود. طیف مرئی (نور سفید) خود از چندین رنگ تشكیل شده است. نیوتن در سال 1665 با تاباندن نور سفید به منشور شیشه ای، طیف رنگ های آن (اصطلاحاً رنگ های متفاوت رنگین كمان) را مشخص كرد.
طیف نامرئی نیز شامل تابش مادون قرمز (فرو سرخ)، میكروویو (MICROWAVE) و امواج رادیویی در یك سر طیف؛ و تابش فرا بنفش، اشعه ایكس و اشعه گاما در سر دیگر طیف می شود. مجموع این‌ها (مرئی و نامرئی) تابش الكترومغناطیسی است.
هر یک از این امواج طول موج خاصی دارند (منظور از طول موج، فاصله بین دو قله موج است). اما دستگاه‌های لیزر طوری ساخته شده اند كه نور خارج شده از آنها تنها یك طول موج دارد (اصطلاحاً تكفام) و تمام موج های آن روی هم می افتند (اصطلاحاً همدوس). به این ترتیب باریكه شدیدی از نور تولید می شود.
دستگاه‌های لیزر بسته به آن كه محیط فعال كننده آنها (ماده‌ای كه به عنوان تقویت كننده نور به كار می رود) چه باشد، به انواع لیزرهای حالت جامد، گاز و مایع تقسیم می شوند.
همان طور كه قبلاً اشاره شد، لیزر در صنایع كاربردهای بسیاری دارد؛ از آن برای حکاکی کردن ، برش دادن و سوراخ كردن فلزات، جوشكاری، در مخابرات نوری، در صنایع نظامی برای دستگاه های بردیاب، در صنعت نمایش و فیلم سازی، در فروشگاه‌ها برای خواندن باركد(BAR CODE) اجناس، در ویدئوها و ضبط صوت‌های با دیسك فشرده و در بسیاری موارد دیگر استفاده می شود.
علاوه بر كاربردهای پر توان در صنایع سنگین، دستگاه‌های لیزر كاربردهای زیادی در حوزه‌های ظریف تر مانند پزشكی دارند؛ مثلاً در جوش دادن شبكیه چشم، در جراحی به جای چاقوی جراحی (كه باعث جلوگیری از خونریزی در محل عمل می‌شود)، در آنژیوپلاستی عروق كرونر (باز كردن رگ های صدمه دیده قلب) و درمان بسیاری از مشكلات پوستی، كه موضوع اصلی این نوشتار است.
شیوه عملكرد لیزر در پوست
لیزرهای متفاوتی برای پوست به كار می روند. بسته به آن كه چه نوع آن استفاده شود، سلول یا مولكولِ هدف در پوست متفاوت است. نور خارج شده از هر لیزر طول موج متفاوتی دارد. بنابراین در هر طول موج، این انرژی جذب ماده خاصی می شود كه اصطلاحاً به آن كروموفور گویند. مثلاً اگر هدف درمان، برداشتن ضایعات رنگی از جمله لكه‌های قهوه‌ای روی پوست باشد، كروموفور آن رنگدانه ملانین است.
در گروه دیگری از لیزرها ماده هدف آب داخل و خارج سلولی است. آب نور را جذب می كند و تبخیر می شود. بنابراین سلول با از دست دادن رطوبت خود از بین می رود. در حالی كه سلول های مجاور سالم باقی می مانند. این خاصیت لیزر (جذب توسط ماده كروموفور و یا آب) باعث شده كه استفاده از لیزر روشی ایده‌آل برای از بین بردن بسیاری ضایعات پوستی باشد؛ زیرا:
- احتیاج به عمل جراحی حذف می شود.
- درمان معمولاً بدون درد است و یا فقط با بی حسی موضعی انجام می شود.
- خونریزی و نیز اِسكار= SCAR ( جای زخم ِ عمل) بسیار كمتر از سایر روش‌هاست.
- زمان كار اغلب بسیار كوتاه تر از دیگر روش‌هاست.
- در بعضی موارد، تنها راه درمان برای مشكل پوستی استفاده از لیزر است.
موارد استفاده از لیزر در پوست
- ضایعات مربوط به عروق پوست (مانند ماه گرفتگی، عروق گشاد شده سطحی در صورت و پاها).
- اِسكارها (شامل لك های قرمز، سفید، قهوه‌ای و گوشت اضافه كه از ضایعات قبلی به جا مانده باشد).
- ترك های پوست، فرورفتگی‌های ناشی از جوش و...، چین و چروك و زگیل های ویروسی.
- ضایعات رنگدانه ای (مانند لك های ناشی از آفتاب، لك هایی كه اصطلاحاً «شیرقهوه» نامیده می شوند، بعضی از خال های عمقی پوست).
- خالكوبی و لك های باقیمانده از خراشیدگی‌ها و تصادفات.
- برداشتن موهای زاید .
با توجه به تعدد بیماری‌های پوستی، لازم است بیمار توسط متخصص معاینه و نوع ضایعه دقیقاً تشخیص داده شود. سپس پزشك با در نظر گرفتن میزان كارآیی لیزر برای آن بیماری، در مورد انجام لیزر درمانی تصمیم خواهد گرفت.
عوارض جانبی
لیزر در كنار اثرات خوب، به ندرت عوارض جانبی نیز دارد. البته پیش از درمان، این عوارض به اطلاع بیمار می رسد. پزشك نیز با در نظر گرفتن تمام جوانب، سعی خواهد كرد آنها را به حداقل برساند. بسته به این كه از چه سیستم لیزری و در درمان چه ضایعه ای از این تكنولوژی استفاده شود، عوارض متفاوت خواهد بود. در یك نگاه كلی می توان به این موارد اشاره كرد:
- درد؛ كه غالباً خفیف است و می توان آن را با استفاده از بی حس كننده های موضعی یا تزریقی، باز هم كاهش داد.
- تورم؛ كه بیشتر در اطراف پلك و گردن ایجاد می شود و معمولاً سه تا پنج روز بعد از عمل از بین می رود.
- به وجود آمدن حالتی شبیه به خون مردگی زیر پوست؛ كه معمولاً بلافاصله بعد از عمل پدید می آید و طی هفت تا ده روز محو می شود.
- ایجاد تاول یا دَلـَمه در محل؛ كه طی یك تا دو هفته بهبود می‌یابد.
- افزایش رنگ پوست یا كاهش آن در محل؛ كه طی سه تا شش ماه بهبود می یابد.
- پدید آمدن اِسكار؛ كه بسیار نادر است.
- این كه ضایعه مورد نظر كاملاً بهبود نیابد یا عود كند.
در پایان، به این نكته اشاره می كنیم كه به لیزر باید نگاهی واقع گرا داشت. انتظار بیش از حد داشتن منطقی نیست و گرفتن نتیجه صددرصد نیز همیشه امكان ندارد.
پی نوشت
*) ABBREVIATION OF "LIGHT AMPLIFICATION BY STIMULATED EMISSION OF RADIATION"
دكتر الهه قادری ـ متخصص پوست
